މި ލިޔުމުގައި ބަލާލައިފައިވާނީ ވޯލްޑް ބޭންކުގެ “މޯލްޑިވްސް ޑިވެލޮޕްމަންޓް އަޕްޑޭޓް: ސީކިންގ ސްޓެބިލިޓީ އިން ޓާބިއުލަންޓް ޓައިމްސް (އޮކްޓޯބަރު 2024)” ރިޕޯޓުގައި ފާހަގަކޮށްފައިވާ ކަންކަމުގެ މައްޗަށެވެ. މި ރިޕޯޓުގައި ފަތުރުވެރިކަމުގެ ދާއިރާގައި ކުރިއެރުމުގެ ނިޝާންތަކެއް މިފަހަކުން ފެނިފައިވީ ނަމަވެސް، ރާއްޖެއަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ މާލީ ގޮންޖެހުންތަކާއި ތިމާވެށީގެ ނާޒުކުކަމަށް ބަލާއިރު ކަންބޮޑުވުންތަކެއް ހުރިކަމަށް ފާހަގަކޮށްފައިވެއެވެ. މިގޮތުން ވޯލްޑް ބޭންކުގެ ރިޕޯޓުގައި ފާހަގަކޮށްފައިވާ ކަންކަމަށް ބަލައި، ރާއްޖޭގެ އިގުތިސާދު އާރާސްތު ކުރުމުގެ މަސައްކަތްތަކާ ގުޅޭގޮތުން ދެކެވެމުންދާ ވާހަކަތަކުގެ ޚުލާސާއެއް މިލިޔުމުގައި ހިމަނާފައިވާނެއެވެ.
އިގްތިސާދު އާރާސްތު ކުރުމާއި މާލީ ގޮންޖެހުންތައް
ފަތުރުވެރިކަމުގެ ދާއިރާގެ ކުރިއެރުމާއި ގޮންޖެހުންތައް: ދިވެހިރާއްޖޭގެ އިގްތިސާދުގެ މައިގަނޑު ތަނބުކަމުގައިވާ ފަތުރުވެރިކަން، 2024 ގެ ކުރީކޮޅުގައި، 9.3 އިންސައްތައިގެ ކުރިއެރުމެއް ހޯދިއެވެ. މިގޮތުން ޖީޑީޕީ އަށް 9.8 އިންސައްތައިގެ ކުރިއެރުމެއް ލިބުނެވެ. ފަތުރުވެރިން ރާއްޖެއަށް ޒިޔާރަތްކުރި އަދަދު 15.3 އިންސައްތައަށް އިތުރުވީ ޗައިނާއާއި ރަޝިޔާއިން ޒިޔާރަތްކުރި ފަތުރުވެރިން އިތުރުވުމުންނެވެ. ފަތުރުވެރިންގެ އަދަދު އިތުރުވި ނަމަވެސް، ފަތުރުވެރިން ކުރާ ޚަރަދުގެ ނިސްބަތް 7 އިންސައްތަ ދަށްވެ، ފަތުރުވެރިން ރާއްޖޭގައި ހޭދަކުރާ އެވަރެޖް މުއްދަތު، 2022 ގެ ކުރިން ފަތުރުވެރިން ހޭދަކުރި މުއްދަތަށްވުރެ ދަށަށް ގޮސްފައިވެއެވެ. މީގެ އިތުރުން، 90 އިންސައްތައަށް ވުރެ ގިނަ ރިސޯޓުން ގޮނޑުދޮށް ގިރުމުގެ މައްސަލަ ރިޕޯޓުކޮށްފައިވާކަމީ، ފަތުރުވެރިކަމުގެ މުސްތަގުބަލަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ ހިރާހެކެވެ.
އިންފްލޭޝަން: 2024 ވަނަ އަހަރުގެ ކުރީކޮޅު، ޖުމްލަ އިންފްލޭޝަން (ހެޑްލައިން އިންފްލޭޝަން) 0.5 އިންސައްތައަށް ދަށްވިއެވެ. 2023 ގައި އިންފްލޭޝަން ހުރީ 2.9 އިންސައްތައި ގައެވެ. އިންފްލޭޝަން ދަށަށްދިޔަ މައިގަނޑު ސަބަބަކީ ދުނިޔޭގެ ބާޒާރުގައި މުދަލުގެ އަގު ދަށްވުމެވެ. ނަމަވެސް، ކާބޯތަކެތީގެ އަގު 6.7 އިންސައްތައް އުފުލިފައިވެއެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން ނިކަމެތި އާއިލާތަކަށް އިތުރު ބުރަ އުފުލަން ޖެހި، ކާބޯތަކެތި ލިބޭނެކަމާ މެދު (ފުޑް ސެކިއުރިޓީއާމެދު) ކަންބޮޑުވުން އިތުރުވިއެވެ.
ބަޖެޓު ޑެފިސިޓް އަދި ދައުލަތުގެ ދަރަނި: 2024 ވަނަ އަހަރުގެ ފުރަތަމަ ތިންމަހުގައި ބަޖެޓް ޑެފިސިޓު 677 މިލިއަން ރުފިޔާއަށް (ޖީޑީޕީގެ 0.6 އިންސައްތައަށް) ދަށްވިއެވެ. މިއީ 2023 ވަނަ އަހަރުގެ މި މުއްދަތުގައި ހުރި 2.9 ބިލިއަން ރުފިޔާ (ޖީޑީޕީގެ 2.9 އިންސައްތަ) ގެ ބަޖެޓް ޑެފިސިޓާއި އަޅާބަލާއިރު ފާހަގަކޮށްލެވޭ ކުރިއެރުމެކެވެ. މި ހެޔޮ ބަދަލާއެކުވެސް، 2024 ގައި ދައުލަތުގެ ޖުމްލަ ދަރަނި 8.2 ބިލިއަން އެމެރިކާ ޑޮލަރަށް (ޖީޑީޕީގެ ނިސްބަތުން 115.7 އިންސައްތައަށް) އަރާފައިވެއެވެ. އަދި ދަރަނި އަދާކުރުމަށް ކުރަންޖެހޭ ހޭދައަށް 13.3 އިންސައްތައިގެ އިތުރުވުމެއް އައިސް، 2024 ގައި އަދާކުރަންޖެހޭ ޖުމްލަ ދަރަނީގެ އަދަދު 408.3 މިލިއަން އެމެރިކާ ޑޮލަރަށް އަރާފައިވެއެވެ. އަދި 2026 ގައި މި އަދަދު 1.07 ބިލިއަން އެމެރިކާ ޑޮލަރަށް އަރާނެކަމަށް ލަފާކުރެވެއެވެ. މި ހާލަތުގެ ސަބަބުން ގައުމުގެ ބަޖެޓަށް ނުހަނު ބޮޑެތި ގޮންޖެހުންތައް ކުރިމަތިވެފައިވެއެވެ.
ޚަރަދު ކުޑަކުރުން: 2023 ގެ ފުރަތަމަ ތިންމަހަށްވުރެ، 2024 ގެ ފުރަތަމަ ތިންމަހުގެ ކެޕިޓަލް ޚަރަދު 44.6 އިންސައްތަ ކުޑައެވެ. މިއީ ބަޖެޓް ޑެފިސިޓް ކުޑަކުރުމަށް ލިބުނު ވަގުތީ ލުޔެކެވެ. ނަމަވެސް، ސަބްސިޑީއަށް ކުރާ ހޭދަ ކުޑަކުރުމަށް ކޮންމެހެން ގެންނަންޖެހޭ އިސްލާހުތައް ގެނައުން ލަސްވަމުންދާތީ މާލީ ހަމަޖެހުން ގާއިމުކުރުމުގެ މަސައްކަތަށް ހުރަސްއެޅިފައިވެއެވެ. މި އިސްލާހުތައް ފުރިހަމައަށް ތަންފީޒުކޮށްފިނަމަ ޖީޑީޕީގެ ނިސްބަތުން 2 އިންސައްތައާއި ގާތްކުރާ މިންވަރަކަށް ޚަރަދުކުޑަ ކުރެވިގެންދާނެއެވެ.
ބޭނުންކުރެވެން ހުރި ފައިސާ (ލިކުއިޑިޓީ) އާއި ދަރަނީގެ ކަންބޮޑުވުންތައް: 2024 ވަނަ އަހަރުގެ އޯގަސްޓް މަސް އައިއިރު، ބޭރު ފައިސާގެ ޖުމްލަ ރިޒާވު 443.9 މިލިއަން އެމެރިކާ ޑޮލަރަށް ދަށްވެފައިވެއެވެ. އަދި ބޭނުންކުރެވޭ ރިޒާވް 61.2 އެމެރިކާ ޑޮލަރަށް ދަށްވިއެވެ. މިއީ އެންމެ މަހެއްގެ އިމްޕޯޓަށް ކިރިޔާ ފުދޭނެ މިންވަރެވެ. ސުކޫކުގެ ޔީލްޑް 2023 ގައި 17 އިންސައްތައިގައި ހުރި ނަމަވެސް 2024 ގެ ސެޕްޓެމްބަރު މަހާ ހަމައަށް ސުކޫކުގެ ޔީލްޑް 32 އިންސައްތައަށް މައްޗަށް ގޮސްފައިވެއެވެ. މިއީ އިތުރުވަމުންދާ ދަރަންޏާއި، ރާއްޖެއިން ބޭރުގެ އިގުތިސާދުތަކަށް އަތުވެދާނެ ހީނަރުކަމެއްގެ ސަބަބުން ރާއްޖޭ އިގުތިސާދު ހުށަހެޅިދާނެ ނިކަމެތި ހާލަތަކާމެދު ކަންބޮޑުވުންތައް އެބަހުރިކަން ދައްކުވައިދޭ ކަމެކެވެ.
އިޖުތިމާއީ ރައްކާތެރިކަން: އިޖުތިމާއީ ރައްކާތެރިކަމުގެ ފިޔަވަޅުތައް ތައާރަފު ނުކޮށް، ސަބްސިޑީތައް ހުއްޓާލައިފިނަމަ ގައުމުގެ ފަގީރުކަމުގެ ނިސްބަތް 2.5 އިންސައްތައިން 4.6 އިންސައްތައަށް އިތުރުވުމުގެ ފުރުސަތު ބޮޑެވެ. އެހެންކަމުން މާލީ އިސްލާހީ ފިޔަވަޅުތައް އެޅުމުގައި، ނިކަމެތި އާއިލާތަކަށް ކޮށްފާނެ ނޭދެވޭ އަސަރުތައް ކުޑަކުރުމަށް އެފަރާތްތަކަށް ފައިސާ އާއި މިފަދަ އެހެނިހެން ރައްކާތެރިކަން ކަށަވަރުކުރެވޭނެ އިންތިޒާމުތައް ހަމަޖެއްސުން މުހިންމެވެ.
ދިވެހިރާއްޖޭގެ މެދުރާސްތާގެ އާމްދަނީ އިސްތިރާޖީ (އެމްޓީއާރްއެސް) ގެ މަގުސަދަކީ ޓެކްސް ބޭސް ފުޅާކުރުމެވެ. މީގެ ތެރޭގައި ފަތުރުވެރިކަމުގެ ދާއިރާއިން ނަގާ މުދަލާއި ޚިދުމަތުގެ ޓެކްސް (ޓީޖީއެސްޓީ) އަލުން މުރާޖައާކުރުމާއި، ވިޔަފާރިތަކުން އިތުރު ޓެކްސް ނެގުން ހިމެނެއެވެ. މި ފިޔަވަޅުތައް ތަންފީޒުކުރުން ލަސްވަމުންދާތީ، އިތުރުވަމުންދާ ދަރަންޏާއި މަދުވަމުންދާ އާމްދަނީގެ ފަރަގު ބޮޑުވެ، މާލީ ހަރުދަނާކަން ހާސިލުކުރުމަށް އުނދަގޫތައް ކުރިމަތިވެއެވެ.
ސޮވްރިން ޑިވެލޮޕްމަންޓް ފަންޑު (އެސްޑީއެފް) ގާއިމުކޮށްފައިވަނީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ދަރަނީގެ ޒިންމާތައް އަދާކުރުމަށް އެހީތެރިވެދޭނެ ވަސީލަތެއް ގޮތުގައެވެ. ނަމަވެސް 2024 ވަނަ އަހަރުގެ އޯގަސްޓު މަހާއި ހަމައަށް، މި ފަންޑުގައި ހުރީ އެންމެ 65 މިލިއަން އެމެރިކާ ޑޮލަރެވެ. މިއީ 2026 ގައި މުއްދަތު ހަމަވާ 500 މިލިއަން ޑޮލަރުގެ ސުކޫކު ދެއްކުމަށް އެހީތެރިވެދޭނެ މިންވަރެއް ނޫނެވެ. އެސްޑީއެފްގެ ބެލެންސް ބޮޑުތަނުން އިތުރު ނުކުރެވިއްޖެނަމަ ނުވަތަ އައު ފައިނޭންސިންގ ނުލިބިއްޖެނަމަ، ދިވެހިރާއްޖެއަށް އޭގެ މާލީ ޒިންމާތައް އަދާނުކުރެވުމުގެ ނުރައްކާ ކުރިމަތިވެދާނެއެވެ.
މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކުގެ ސަބަބުން ކުރިމަތިވަމުންދާ ހިރާސްތަކާއި ތިމާވެށީގެ ނާޒުކުކަން
މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލު: 2100 ވަނަ އަހަރާއި ހަމައަށް އަންނައިރު ކަނޑުގެ ލޮނުގަނޑު 0.9 މީޓަރަށް އުފުލިދާނެ ކަމަށް ލަފާކުރެވޭއިރު، ދިވެހިރާއްޖެއަކީ މޫސުމަށް އަންނަ މިފަދަ ބަދަލުތަކުގެ ނުރައްކާތެރިކަމާ ކުރިމަތިލާންޖެހޭފަދަ ހާލަތެއްގައި އޮތް ގައުމެކެވެ. މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކުން ރައްކާތެރިކަން ހޯދޭފަދަ އިންފްރާސްޓްރަކްޗަރު ގާއިމު ނުކުރެވިއްޖެނަމަ، ރާއްޖެއަށް ބޮޑެތި ގެއްލުންތަކާއި ކުރިމަތިލާން ޖެހިދާނެއެވެ. އަދި މިދެންނެވި ގެއްލުން 2050 ވަނަ އަހަރާ ހަމައަށް އަންނައިރު ޖީޑީޕީގެ ނިސްބަތުން 11 ޕަސެންޓޭޖް ޕޮއިންޓާއި އެއްވަރުވާނެ ކަމަށް ލަފާކުރެވެއެވެ. އެހެންކަމުން، މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކަށް ތައްޔާރުވުމުގެ ފިޔަވަޅުތައް މިހާރުން މިހާރަށް ތަންފީޒުކުރަން ފެށުމަކީ ގައުމުގެ މުސްތަގުބަލަށް ވަރަށް މުހިންމު ކަމެކެވެ.
ނޫ އިގުތިސާދު: ދިވެހިރާއްޖޭގެ ނޫ އިގުތިސާދުގެ މައިގަނޑު ތަނބުތައް ކަމުގައިވާ ފަތުރުވެރިކަމާއި މަސްވެރިކަމަށް މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކުގެ ސަބަބުން ދިމާވާ ގޮންޖެހުންތައް ދަނީ އިތުރުވަމުންނެވެ. 90 އިންސައްތައަށް ވުރެ ގިނަ ރިސޯޓުން ގޮނޑުދޮށް ގިރަމުންދާކަން ރިޕޯޓުކޮށްފައިވެއެވެ. އަދި ކަނޑުގެ ހޫނުމިން އިތުރުވުމުގެ ސަބަބުން 2100 ވަނަ އަހަރާއި ހަމައަށް މަސްވެރިކަން ކުރުމުގެ ފުރުސަތު މުޅިންހެން ނެތިގެން ހިނގައިދާނެ ކަމަށް ލަފާކުރެވެއެވެ. މި ސިނާއަތްތައް ރައްކާތެރި ކުރުމަށްޓަކައި ދެމެހެއްޓެނިވި އާދަތަކާއި ވަސީލަތްތައް މެދުވެރިކޮށް ދިމާވާ ގޮންޖެހުންތަކުން އަރައިގަތުމުގެ ގާބިލުކަން އިތުރުކުރުމަކީ މުހިންމު ކަމެކެވެ.
މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކާ ގުޅޭ ކަންކަމަށް ފައިސާ ހޯދުން: މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކާއި އެކަށީގެންވާ ގޮތަކަށް ކަންކަން ބައްޓަން ކުރުމަށްޓަކައި ދިވެހިރާއްޖެއިން ބޮޑު ހޭދައެއް ކުރަންޖެހެއެވެ. އަންދާޒާކުރެވޭ ގޮތުގައި މިކަމަށް 2 ބިލިއަން އާއި 4 ބިލިއަން އެމެރިކާ ޑޮލަރާ ދެމެދުގެ އަދަދެއް ބޭނުންވާނެއެވެ. ފައިސާ ހޯދުމުގެ އާންމު އުސޫލުތައް މިފަދަ ބޮޑު އަދަދެއް ހޯދުމަކަށް ނުފުދެއެވެ. އައު އުފެއްދުންތެރި ހައްލުތައް ދިވެހިރާއްޖެއިން މިކަމަށް ހޯދަން ޖެހެއެވެ. މިގޮތުން ‘ޑެޓް-ފޯރ-ކްލައިމެޓް ސްވޮޕްސް’ ނުވަތަ މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކާގުޅިގެން ހިންގޭ ހަރަކާތްތަކުގެ ޚަރަދުން ދަރަނިން އުނިކުރުންފަދަ އެއްބަސްވުންތަކާއި، ބުރަބޮޑުނޫން ޝަރުތުތައް ހިމެނޭ ލޯނާއި، މަލްޓިލެޓަރަލް މުއައްސަސާތަކުގެ ބައިވެރިވުން ހޯދައިގެން މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކާ ކުރިމަތިލުމަށް ހިންގާ މަޝްރޫއުތަކަށް ފައިސާ ހޯދަން މަސައްކަތްކުރުން މުހިންމެވެ.
ނިންމުން: ދެމެހެއްޓެނިވި މުސްތަގުބަލަކަށް އަމާޒު ހިފުން
ވޯލްޑް ބޭންކުގެ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތަރައްޤީގެ އަދާހަމަ (އޮކްޓޯބަރ 2024) ގެ ރިޕޯޓުގައި ހިމެނެނީ ރާއްޖެއަށް ލިބެމުންދާ ކުރިއެރުމާއި ކުރިމަތިލާންޖެހިފައިވާ ގޮންޖެހުންތަކުގެ ވާހަކައެވެ. ފަތުރުވެރިކަމުގެ ސިނާއަތު އާރާސްތުވަމުންދާތީ އެކަމުން އުއްމީދެއް ލިބޭއިރު، އިތުރުވަމުންދާ ދަރަންޏާއި، ނާޒުކު ފައްތަރެއްގައިވާ މާލީ ހާލަތާއި، މޫސުމީ ނުރައްކާތަކަށް ހައްލު ހޯދައި، ދިގު މުއްދަތުގެ ހަމަޖެހުން ކަށަވަރުކުރުމަށް ރާއްޖޭން މަސައްކަތް ކުރަންޖެހެއެވެ. މިގޮތުން ދިވެހިރާއްޖެއާއި ދިވެހި ރައްޔިތުންނަށް ދެމެހެއްޓެނިވި މުސްތަގުބަލެއް ކަށަވަރުކޮށް ދިނުމަށްޓަކައި މާލީ ދާއިރާއަށާއި ތިމާވެށީގެ ދާއިރާއަށް ގެންނަންޖެހޭ އިސްލާހުތައް ވީހާވެސް އަވަހަކަށް ތަންފީޒުކުރުން މުހިންމެވެ.
ހަވާލާ: “ވޯލްޑް ބޭންކް. 2024. މޯލްޑިވްސް ޑިވެލޮޕްމަންޓް އަޕްޑޭޓް، އޮކްޓޯބަރު 2024: ސީކިންގ ސްޓެބިލިޓީ އިން ޓާބިއުލަންޓް ޓައިމްސް”© ވޮޝިންގޓަން، ޑީސީ: ވޯލްޑް ބޭންކް. http://hdl.handle.net/10986/42238